Tijdens Let’s Gro Loppersum was in 2015 al een voorproefje te zien van de toepassingen van 5G. Twee jaar later opent in Groningen het eerste 5G-lab ter wereld dat in een plattelandsomgeving zit, het 5G Fieldlab. Hier lopen meerdere pilots op kleine schaal omdat er geen landelijk dekkend 5G netwerk is. Denk aan tests op het gebied van augmented of virtual reality-toepassingen en aan zelfrijdende auto’s met een internetverbinding etc. 
De nieuwe generatie van mobiel internet heeft heel wat te bieden, maar roept tegelijk vragen op over mogelijke gezondheidseffecten.
‘Brusselaars zijn geen laboratoriumratten wier gezondheid ik inruil voor winst’, verklaarde Brussels minister van leefmilieu Céline Fremault (cdH) begin 2019. Met die woorden blokkeerde ze de verhoging van de Brusselse stralingsnormen die 5G moest toelaten. Een verhoging die zij als schadelijk voor onze gezondheid zag.
Fremault kreeg veel tegenwind voor haar beslissing. Als opvolger van de huidige 4G-standaard belooft mobiel internet via 5G vooral veel sneller te zijn, volgens sommige projecties tot honderd keer. Om je een idee te geven van hoe snel dat is: met een 5G-verbinding kan je een volledig seizoen van de Netflix-serie La Casa de Papel in een paar minuten tijd downloaden op je smartphone of tablet.
De aantrekkelijke technologie lijkt dan ook moeilijk te stoppen. Landen als de VS, Zuid-Korea en Zwitserland rollen nu de eerste 5G-netwerken uit, de eerste 5G-smartphones komen op de markt en in de handelsoorlog tussen de VS en China is 5G-infrastructuur een heet hangijzer.
Toch raakte Fremault met haar uitspraak ook een gevoelige snaar. Er zijn wel wat bezorgdheden over welke impact 5G op onze gezondheid heeft, en ze sluiten aan bij eerdere bekommernissen over de stralingseffecten die onze mobiele toestellen al dan niet teweegbrengen. Meer dan tweehonderd wetenschappers – onder wie echter een groot aantal niet-specialisten en academici op rust – tekenden bijvoorbeeld al een petitie die oproept om een moratorium te heffen op 5G. En in Zwitserland lokten anti-5G-betogingen enkele duizenden manifestanten.
Baseren de tegenstanders van de nieuwe technologie zich op anekdotiek en ongefundeerde uitspraken, of is hun bezorgdheid terecht? Eos vroeg experts naar antwoorden op vier terugkerende vragen.
Welk gezondheidseffect heeft straling van mobiele toestellen?
Toestellen met 5G produceren dezelfde soort straling als toestellen met de oudere 2G, 3G en 4G. Het gaat om zogenoemde niet-ioniserende straling. Dat stralingstype ligt lager op het spectrum dan de ioniserende straling van röntgenstralen of radioactieve straling en heeft niet dezelfde gezondheidseffecten.
‘Mensen melden wel gezondheidsklachten’, zegt Remco Westerink, neurotoxicoloog aan de Universiteit Utrecht. In diverse studies klagen proefpersonen over misselijkheid en hoofdpijn. ‘Maar we kunnen die klachten niet definitief linken aan de elektromagnetische velden van telecommunicatieapparatuur. Wat niet wil zeggen dat de klachten er niet zijn. Het blijft een lastig dossier.’
Sommige studies suggereren verder dat elektromagnetische straling kankerverwekkend zou zijn. Het International Agency for Research on Cancer, het kankeragentschap van de Wereldgezondheidsorganisatie, bestempelde elektromagnetische straling als ‘mogelijk kankerverwekkend’. De vraag is hoe alarmerend die classificatie precies is. Want ook bladeren van de aloë veraplant zijn gelabeld als ‘mogelijk kankerverwekkend’, net als werken in een stomerij. Voor kappers zou het beroepsleven nog riskanter zijn, want veel van de kleurmiddelen en chemische producten die ze gebruiken zijn geclassificeerd als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’.
We ondervinden al meer dan twintig jaar straling van mobiele communicatie. Tijdens die periode is het aantal hersentumoren niet gestegen
Ook hier wil een associatie niet noodzakelijk zeggen dat er een causaal verband bestaat tussen straling en kanker. ‘We vonden vooralsnog geen biologisch werkingsmechanisme dat zou verklaren waarom elektromagnetische straling kanker zou veroorzaken’, zegt Westerink. In andere, epidemiologische studies zien onderzoekers geen been in het gebruiken van mobiele toestellen. Westerink: ‘We ondervinden al meer dan twintig jaar straling van mobiele communicatie. Tijdens die periode is het aantal hersentumoren grofweg gelijk gebleven.’
Vaker hoofdpijn
Wat niet wil zeggen dat wetenschappers het daarbij laten. ‘We doen momenteel een grootschalig prospectief onderzoek met samenwerking van onder meer Zweden, Finland, Groot-Brittannië, Denemarken en Frankrijk’, vertelt Hans Kromhout (Universiteit Utrecht), voorzitter van de commissie stralingsvelden van de Nederlandse Hoge Gezondheidsraad. ‘We volgen 290.000 personen in Europa, onder wie 90.000 Nederlanders. We analyseren hun mobieletelefoniegebruik en de gezondheidseffecten die zij al dan niet melden. Elke vijf jaar consulteren we de deelnemers opnieuw.’
Ze vergelijken bepaalde gezondheidsindicatoren met data van de operatoren over hoe individuen hun mobiele telefoons gebruiken. ‘De gegevens over kanker hebben we nog niet, maar we zagen wel dat als individuen vaker de mobiele telefoon gebruikten ze ook vaker hoofdpijn rapporteerden. Alleen bleek dat niet gerelateerd te zijn aan de radiofrequente straling.’
De studie ging bij 21.049 Zweden en 3.120 Finnen na hoe de tijd die ze telefoneerden correleert met hoofdpijn, sinusitis en gehoorproblemen. De deelnemers die meer dan 276 minuten per week telefoneerden, kregen iets vaker te maken met wekelijkse hoofdpijn.
Tegelijk liepen respondenten die toestellen met de GSM-standaard (2G) gebruikten geen hoger risico op hoofdpijn dan respondenten die de UMTS-standaard (3G) gebruikten. Nochtans stoot GSM meer straling uit. Dat duidt erop dat de gerapporteerde hoofdpijn niet het gevolg is van elektromagnetische straling. De onderzoekers vonden daarnaast geen verband tussen telefoongebruik en sinusitis en gehoorproblemen.
5G zendt dezelfde niet-ioniserende straling uit als 2G, 3G en 4G. Het heeft op dat vlak geen grotere impact op de gezondheid.
Hoe beïnvloedt 5G de stralingsniveaus?
Wetenschappers weten nog niet helemaal hoe 5G de huidige stralingsniveaus zal beïnvloeden. De onduidelijkheid heeft veel te maken met hoe 5G is opgebouwd. 5G is namelijk meer een internationaal vastgelegde standaard die normen oplegt (waaronder een minimumdownloadsnelheid) dan één duidelijke technologie.
Binnen die standaard gaan technologiebedrijven en onderzoekers aan het werk om hogere snelheden te halen. Dat doen ze door een groot aantal subtechnologieën met elkaar te combineren.
‘Je kan een 5G-netwerk op verschillende manieren opbouwen’, zegt Wout Joseph, die aan de UGent onderzoek uitvoert naar de stralingseffecten van technologieën als 5G. ‘Drie subtechnologieën zijn hier belangrijk voor het stralingsniveau: Massive MIMO, millimetergolven en small cells. 5G-netwerken zullen een mix van die drie elementen bevatten.’
Enkel straling bij actief gebruik
Op korte termijn zal vooral Massive MIMO belangrijk zijn, omdat dat het snelst zal worden uitgerold. Massive MIMO – kort voor Multiple Input and Multiple Output– is een methode om meer dan één datasignaal tegelijk te versturen en te ontvangen over een kanaal. ‘Het betekent dat een zendmast uit honderden kleine elementen of antennes bestaat’, zegt Joseph. ‘Gebruikers krijgen dan een eigen kanaal naar de mast, dat hen ook meevolgt. Dat is anders dan bij bestaande systemen, die gewoon een ongeleid signaal de ruimte insturen.’
Als individu zal je met het nieuwe netwerk niet meer constant met straling in aanraking komen
Massive MIMO verhoogt mogelijk de stralingsniveaus, simpelweg omdat er veel meer antennes zullen zijn. Dat is alvast de conclusie van een studie uitgevoerd door telecomregulator BIPT. Al kan de methode ook voor een verlaging zorgen. Volgens Joseph zal je als individu niet meer constant met straling in aanraking komen, in tegenstelling tot bij de huidige antennes. Massive MIMO stuurt enkel straling naar een individu als die zijn of haar smartphone actief gebruikt, niet wanneer die in de broekzak zit. ‘De technologie vraagt dus een nieuw soort stralingsanalyse’, besluit Joseph.
Daarnaast zijn er de zogenoemde millimetergolven. Dat zijn signalen op zeer hoge frequenties – ze hebben golflengtes van ongeveer een millimeter. Die stralen reiken niet zo ver, maar dragen erg hoge hoeveelheden data met zich mee. In Europa zijn millimetergolven momenteel nog niet in gebruik voor 5G.
‘Naar de biologische effecten van millimetergolven is nog niet veel onderzoek gedaan’, zegt stralingsexpert Guy Vandenbosch (KU Leuven). ‘Momenteel gebruiken we vooral microgolven. We weten wel dat millimetergolfstraling veel minder diep doordringt in het lichaam. Ze bereiken bijvoorbeeld het brein niet, terwijl microgolven dat wel doen.’
En dan zijn er nog de small cells: kleinere basisstations die operatoren binnen enkele jaren in groten getale in steden willen verspreiden. Die vervangen de grotere antennes voorlopig niet, maar brengen verbinding wel dichter bij de gebruiker. Wat ook belangrijk is wanneer we millimetergolven zullen uitrollen, want die stralen zullen zich makkelijker laten blokkeren en dus minder ver reiken.
Dat levert meer stralingsbronnen op, maar tegelijk kan het totale stralingsniveau ermee afnemen, denkt Vandenbosch. ‘Met de kleinere cellen hoef je niet zoveel vermogen meer uit te sturen voor een goede verbinding. Paradoxaal genoeg zou je small cells binnenshuis kunnen installeren om het stralingsniveau te verlagen. De grote zendmasten moeten dan immers niet meer door de muren heen kunnen stralen.’
Extra stralingsbron
De subtechnologieën waarop 5G steunt bevatten elementen die de straling kunnen verlagen, maar evengoed elementen die ze kunnen verhogen. Voorlopig weten onderzoekers nog niet in welke richting de balans zal overhellen.
‘5G zorgt voor een extra stralingsbron naast 2G, 3G en 4G’, merkt Joseph op. ‘We moeten vooral meer onderzoek doen naar hoe 5G-technologieën in de praktijk straling uitstoten. Dat 5G nog niet massaal wordt gebruikt, maakt meten moeilijk.’
Welke voordelen biedt 5g?
In de eerste plaats biedt 5G natuurlijk hogere broadband-snelheden, waardoor je een sneller datanetwerk krijgt en je naar schatting tien keer meer data per tijdseenheid kan versturen en ontvangen dan 4G. Het moet ook een lagere latency bieden, wat de reactiesnelheid tussen het uitzenden van een signaal en het ontvangen van een respons verhoogt.
Bovendien zullen 5G-netwerken meer apparaten binnen eenzelfde radius ondersteunen dan wat 4G nu toelaat. Waar de oude standaard honderdduizend apparaten per vierkante kilometer ondersteunt, kan de nieuwe er 1 miljoen aan. Al die verbeteringen maken van 5G meer dan zomaar een 4G-netwerk op speed. Heel wat nieuwe toepassingen worden ermee mogelijk, en sommige daarvan komen de gezondheid ten goede.
Nieuwe technologieën zullen vooral profiteren van de lagere latency. Zelfrijdende auto’s moeten zo snel mogelijk kunnen reageren op onverwachte gebeurtenissen op de weg, zoals een fietser die plots oversteekt. Een sneller netwerk zou die reactiesnelheden en dus de veiligheid van de bestuurder en zijn omgeving ten goede komen.
Bij een noodinterventie kunnen ambulanciers slimme brillen dragen die via een 5G-verbinding live video’s opnemen en streamen. Dokters kunnen van in het ziekenhuis meekijken en aanwijzigingen geven. Met de huidige 4G-standaard is de beeldkwaliteit daar nog te laag voor en is er te veel vertraging op de verbinding.
Stukjes netwerk
Omdat het meer op software dan op hardware gebouwd is, kan je een 5G-netwerk ook virtueel in stukjes verdelen, een principe dat network slicing heet. Je zou bijvoorbeeld één slice of stukje kunnen optimaliseren voor lage latency, wat ideaal is voor zelfrijdende wagens. Een andere slice kan je dan toewijzen aan smartphones, waar je hoge datasnelheden biedt. Beide slices of onderdelen bestaan virtueel naast elkaar op hetzelfde fysieke netwerk.
Dat principe zou ook toelaten dat je een ultrabetrouwbare slice maakt die uitsluitend bestemd is voor de nooddiensten. Vandaag verliezen zij nog regelmatig signaal tijdens grote rampen zoals een brand. Daar beginnen toeschouwers of slachtoffers vaak massaal te telefoneren, berichten te sturen of video’s te uploaden naar sociale media, wat het netwerk in de problemen brengt. Een eigen slice voor de nooddiensten zou dat omzeilen.
5G kan verder nuttig zijn voor operaties op afstand. Een ervaren chirurg kan een patiënt aan de andere kant van de wereld opereren via een robot, en zo zijn of haar kennis makkelijker inzetten waar die nodig is. Dat veronderstelt een hoge beeldresolutie en een lage latency, anders sluipen er al snel fouten in de operatie.
Moeten we 5G voorlopig verbieden?
Niemand weet met zekerheid wat de precieze stralings- en gezondheidseffecten zullen zijn van een breed uitgerold 5G-netwerk. Moeten we in zo’n situatie daarom niet het voorzorgsprincipe toepassen en de technologie bannen tot er een consensus is?
‘Het voorzorgsprincipe hier op zo’n strikte manier toepassen zou te veel zijn’, reageert Westerink. ‘We zouden er de technologische innovatie te sterk mee afremmen. We stellen bijvoorbeeld nu al beperkingen op straling, met nog eens extra veiligheidsmarges erbij om met die onzekerheid om te gaan. De meeste academici zijn het erover eens dat we binnen die marges moeten blijven, en dat we de klachten die individuen melden serieus moeten nemen.’
‘Het debat is te gepolariseerd’, zegt Vandenbosch. ‘Enerzijds zijn er de actiegroepen, die ik te fundamentalistisch vind. Als je doet wat zij vragen, dan werken onze mobiele verbindingen niet meer. Anderzijds heb je de bedrijven die de zaken structureel onderschatten. Zij zijn dikwijls van mening dat als er geen bewijs is er ook niets aan de hand is.’
Vandenbosch pleit voor een middenweg. ’Ik denk dat we elkaar in het midden moeten tegemoetkomen. Daarom ben ik voorstander van het ALATA-principe, wat staat voor As Low As Technically Achievable. Zolang er onzekerheid bestaat over gezondheidseffecten, moeten we de straling beperken. Volgens mij is dat de correcte manier om het voorzorgsprincipe te implementeren.’
Dus wat is 5G?
5G is de opvolger van 4G. Het is de vijfde generatie in mobiele netwerken. 5G maakt heel snel mobiel internet mogelijk. De downloadsnelheid kan oplopen tot 1Gbps. Dat is 10 keer sneller dan het huidige mobiele internet. Ook ben je veel sneller verbonden met het netwerk. Daardoor is het internet stabieler en betrouwbaarder.
Wat kun je met 5G?
Supersnel internet is handig om even snel een film te downloaden. Bijvoorbeeld vlak voor een vliegreis. Verder is er op dit moment nog geen baanbrekende toepassing die zoveel snelheid nodig heeft. Mogelijk komt die vanuit de gaming en virtual reality hoek.
Wat heb je nodig voor 5G?
Voor 5G-internet heb je een smartphone nodig met een 5G-modem. Zo’n toestel ondersteunt hogere datasnelheden. Je hebt ook een 5G-abonnement nodig.
Wat is 5G ready?
Providers gebruiken de term ‘5G ready’ voor een toestel of abonnement dat geschikt is voor 5G. Bij T-Mobile heb je bij Unlimited abonnementen toegang tot 5G-internet wanneer het er is.
Wanneer is het 5G netwerk beschikbaar?
Vodafone biedt vanaf eind april 5G internet aan in een deel van Nederland. KPN en T-Mobile hebben aangegeven 5G internet aan te bieden nadat de eerste Een studie van de RIVM geeft aan dat gemeten straling van 5G netwerken onder de gangbare limieten ligt.
TECHNISCHE INFORMATIE OVER 5G NETWERK
(informatie wikipedia 2020)
Het 5G-netwerk zal theoretisch gezien 800 gigabits per seconde (Gb/s) kunnen faciliteren, hoewel in de praktijk uitgegaan wordt van 1 Gb/s (= 0,125 gigabyte per seconde) (het gemiddelde verbruik in Nederland ligt volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling op ruim 1 gigabyte per maand).[1]
Voor het 5G-netwerk in Nederland is de frequentieband van 3,5 gigahertz (GHz) benodigd. Dit is echter de frequentie die in het noorden van Nederland wordt gebruikt voor spionage door het afluisterstation in het Friese Burum.[2] Het afluisterpark van de Nederlandse inlichtingendiensten gaat daarom mogelijk uitwijken naar het buitenland.[3]
Hoe hoger de frequentie, hoe meer capaciteit, dan wel hoe sneller de verbinding, maar hoe minder het bereik van de antenne is.[4] Meer kleine zenders (‘small cells’[5]) in het straatbeeld zullen dus het gevolg zijn,[6] zoals in bushokjes en op lantaarnpalen.[7] Masthoogten op boomniveau hebben een beperkende factor voor de werking van het 5G-netwerk ten aanzien van het bereik en de betrouwbaarheid: bomen dienen daarom 3 meter lager te zijn dan de hoogte van het basisstation.[8]
5G werkt met een lagere latentie (dit is de tijd ofwel de vertragingsduur in de communicatie tussen apparaten) dan bij voorgaande netwerkgeneraties. Bij 5G worden de gegevens in 1 milliseconde verzonden, terwijl dit bij het 4G-netwerk 50 milliseconden duurt.[9] Dit wordt als cruciale verbetering beschouwd.
Antenne-opstelpunten[bewerken | brontekst bewerken]
Voor een hoge dekkingsgraad zijn voor 5G meer antennes nodig dan voor de voorganger 4G. Nederlandse gemeenten hebben met het Rijk en mobiele operators in het Antenneconvenant afgesproken dat antennes voor dekking van mobiele netwerken zonder vergunning mogen worden geplaatst. Het convenant uit 2012[10] verloopt eind 2019 en er zou in datzelfde jaar een nieuwe versie moeten komen.[11] Eind 2019 is echter de geldigheid van het convenant met een jaar verlengd tot eind 2020.[12]
Gemeenten zijn volgens de Europese Telecomcode wettelijk verplicht mee te werken aan plaatsingsverzoeken van de 5G-antennes. Een bureau zal onderzoek doen naar de gevolgen van het inwilligen van ‘redelijke verzoeken’, zoals de financiële gevolgen voor een gemeente.[13]
Energie[bewerken | brontekst bewerken]
5G verbruikt meer energie dan de voorloper 4G.[14] Hoe hoger de frequentie van de signalen, hoe meer energie ervoor nodig is om op een bepaalde afstand voldoende vermogen te kunnen leveren.[15]
De nabijheid van een zender die vereist wordt voor het 5G-netwerk houdt in dat er meer zenders worden geplaatst dan dat er voor 4G benodigd waren. Hoewel het vermogen van deze kleinere zenders voor 5G lager zal zijn, wordt het totale energieverbruik meer. Met een verbruik van ongeveer 60% zijn de zendstations de grootste energieverbruikers binnen het telecommunicatienetwerk.[16]
Om het energieverbruik in te perken wordt er gewerkt aan een nieuwe antennetechniek met richtingsbepaling voor het versturen van het signaal.[15]
Toepassingsgebied[bewerken | brontekst bewerken]
Niet alle innovaties omtrent 5G zijn onlosmakelijk ermee verbonden: ook met 4G zijn de innovaties op het gebied van het internet der dingen al actief, zoals onderlinge connectiviteit en slimme software. Met asset tracking is het voor bijvoorbeeld bouwbedrijven mogelijk om hun materieel voorzien van RFID-chips binnen het bedrijf te lokaliseren.[14]
Met de komst van 5G zijn een miljoen apparaten per vierkante kilometer aan te sluiten op het internet. Dat is honderd keer meer dan 4G. Als toepassingsgebied voor 5G wordt genoemd: het internet der dingen (Internet of Things (IoT)), de slimme stad (smart city-functies)[17] met slimme straatverlichting, verkeerslichten en bewakingscamera’s,[18] de zelfsturende auto‘s en zelfrijdende landbouwvoertuigen (car-to-car communicatie) voor precisielandbouw, drone-taxi’s,[19] verdergaande robotisering zoals met robots voor telepresence ten behoeve van het werken op gevaarlijke locaties,[20] remote computing (op afstand toegang tot bijvoorbeeld een desktop-apparaat), operaties op afstand door een chirurg en een tactiel internet (op afstand virtuele machines besturen) voor augmented-reality- en virtual-realitysoftware.[21]
De gevolgen kunnen onder meer voor de industrie een hogere productiviteit inhouden, en voor de maatschappij een ‘cashless society’. Beeldschermen zullen hogere beeldresoluties aankunnen.[22]
Implementatie[bewerken | brontekst bewerken]
Lidstaten van de Europese Unie hebben afgesproken om rond 2020 minimaal één grote stad te hebben voorzien van het 5G-netwerk.[23] Uiterlijk eind 2020 krijgen telecombedrijven de frequenties voor 5G-netwerken in Europa in handen; de licenties zijn dan minimaal twintig jaar geldig.[24] In Nederland wordt mogelijk Amsterdam als eerste stad voorzien van 5G, ter ondersteuning van de Europese Kampioenschappen.[23] In september 2017 werd daar de eerste 5G-zendmast geplaatst.[1] Het betreft een massive MIMO-installatie van Huawei met meerdere kleine zend- en ontvangstantennes, geplaatst op het Leidseplein door T-Mobile.[25]
Voor de Nederlandse chipfabrikant en halfgeleiderindustrieel Ampleon (dochteronderneming van JAC Capital), met hoofdkantoor in Nijmegen, is voor het plaatsen van transistoren in 5G-zendmasten een voorname rol weggelegd.[26]
Proeven in Nederland[bewerken | brontekst bewerken]
In april 2018 begon KPN met proeven voor het 5G-netwerk in Amsterdam-Zuidoost, Rotterdam, Drenthe en nabij Helmond voor het onderzoeken van de inzetbaarheid ervan.[27] Het onderzoek in Amsterdam betreft het managen van menigten rond de Johan Cruyff Arena.
Het onderzoek in Rotterdam betreft de toepassing van Internet der Dingen (Internet of Things) in de industrie met augmented reality. In het havengebied, nabij de Shell Pernis-raffinaderij, werken telecombedrijf KPN en het internationale organisatieadviesbureau Accenture samen. Met ultra-high-definitioncamera’s (UHD-camera’s) wordt in realtime controle en risicoanalyse gedaan op leidingen in het gebied. Een ander project is gericht op bedrijfsefficiëntie met een ‘slimme helm’ waarmee een werknemer zowel informatie via augmented reality met video- en spraakfuncties te zien krijgt, alsook werkinstructies kan communiceren.[28]
Het onderzoek in Drenthe betreft het geautomatiseerd aansturen van landbouwmaterieel, zoals met zelfrijdend werktuig en inzet van drones. Een proef behelst precisielandbouw met het inzetten van drones boven de gewassen op het land voor het maken van taakkaarten die gekoppeld worden aan veldspuitmachines. Een eerste proef is gericht op loofdoding bij de aardappelteelt in Valthermond. Het pilotproject is in een samenwerkingsverband tussen de Provincie Drenthe, KPN, Agrifac, Dronehub, Wageningen University & Research (WUR) en Innovatie Veenkoloniën.[29]
Het onderzoek in Helmond betreft technieken om zelfrijdende auto’s te laten communiceren met andere voertuigen en de weg zelf. De uitkomst van deze onderzoeken zal bepalen op welk gebied de implementatie het eerst wordt doorgevoerd.[30]
In 2018 breidde Vodafone het onderzoeksgebied uit met proeven in Noord-Groningen;[31] sinds 2016 werd al getest op de Groningse campus Zernike.[32] Vanwege het gebruik van de 3,5-gigahertz frequentieband door de inlichtingendiensten is tot nader onderzoek in 2018 geen proef in Groningen mogelijk.[33] Bij toekomstige veilingen van de mobiele frequenties voor het 5G-netwerk wordt de telecomaanbieders een landelijke dekkingsplicht opgelegd.[34] Het Economic Board Groningen heeft dit als mogelijke toekomstige economische impuls bewerkstelligd ter compensatie van het Noord-Nederlandse aardbevingsgebied rond Loppersum.[35] Betrokken partijen bij de eerste proef waren het Ministerie van Economische Zaken,[36] KPN, Ericsson, Huawei en TNO.[35] Bij de proef in Groningen wordt voor de toepassing van satellietcommunicatie/-informatie samengewerkt met de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA).[37] Het eerste pilotproject van het Economic Board Groningen was in 2017 in Noord-Groningen het project 5Groningen waarbij gekeken werd naar landbouw, verkeer, zorg, energie, leefomgeving en industrie; in de landbouw ging het onder meer om een sensortechnologie voor het meten van de bodemgesteldheid, en een droneproject voor precisielandbouw.
Proeven in België[bewerken | brontekst bewerken]
In België doen zowel netwerkleveranciers zoals Alcatel-Lucent, Ericsson, Huawei en Nokia proeven alsook de providers.[38] Zo heeft de provider Proximus samen met Huawei de eerste proef in de openbare ruimte gedaan in Haasrode (Leuven).[39] Ericsson zette op het Hasseltse Corda Campus het eerste 5G-netwerk van het België op zodat studenten van de Hogeschool PXL in samenwerking met het ICT-bedrijf AE uit Heverlee onderzoek kunnen verrichten naar de mogelijkheden ervan.[40][41]
Internationale ontwikkelingen[bewerken | brontekst bewerken]
Zuid-Korea wilde landelijke dekking hebben tijdens de Olympische Winterspelen van 2018, en Japan tijdens de Olympische Zomerspelen van 2020.[42]
In 2018 is het eerste ‘overlappende antennedeken’ (network data layer) gelegd in Duitsland in een samenwerking tussen Hewlett Packard Enterprise (HPE) en Deutsche Telekom.[43]
Bulgarije, Griekenland en Servië zijn in 2018 in EU-verband een grensoverschrijdend project overeengekomen om met het ontwikkelen van een 5G-corridor tussen de steden Thessaloniki, Sofia en Belgrado zelfsturende auto‘s te testen. Een jaar eerder kwamen 27 EU-lidstaten overeen om een pan-Europees niveau een grootschalige test te ontwikkelen voor onderling verbonden en geautomatiseerde mobiliteit op Europese snelwegen.[44]
In de automotive-industrie wordt samengewerkt. De 5G Automotive Association (5GAA) is een samenwerking tussen de automotive-industrie, technologieconcern Qualcomm en Savari. Onder de 85 leden zijn autofabrikanten – waaronder Ford Motor Company, BMW Group en Groupe PSA – softwareontwikkelaars, netwerkproviders en weginstanties.[45] Zij testen de communicatie tussen voertuigen en infrastructuur.[46] Huawei ontwikkelde voor de 5G-mobiele datatechnologie de Tiangang-chipset voor basisstations en Balong 5000-modem voor ‘endpoints’.[47]
In 2018 zijn maatregelen genomen in Australië, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten om Huawei, een van ‘s werelds grootste leveranciers van telecominfrastructuur, te weren op het 5G-netwerk omdat via dit telecombedrijf de Chinese overheid toegang zou kunnen krijgen tot vertrouwelijke informatie.[48] Het Britse National Cyber Security Centre (NCSC) is met Huawei overeengekomen dat het 5G-netwerk van Groot-Brittannië moet voldoen aan speciale vereisten ten aanzien van de veiligheid.[49] Ook in Japan wordt Huawei niet toegelaten op de markt om het 5G-netwerk aan te leggen.[50] In Nederland loopt nog een veiligheidsonderzoek door het Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV); voor het Nederlandse 4G-netwerk van KPN en T-Mobile wordt gebruik gemaakt van Huawei.[51]
Zwitserland was een van de eerste Europese landen waar 5G op grote schaal werd uitgerold. In 2020 is deze implementatie echter stilgezet vanwege bedenkingen over de gezondheidsaspecten bij een deel van de bevolking. Het federale milieuagentschap Bundesamt für Umwelt (Bafu) wil eerst zelf onderzoek doen naar de impact van de 5G-straling voordat het de stralingsstandaarden bepaalt.[52][53] De norm voor toelaatbare blootstelling aan electromagnetische straling ligt in Zwitserland actueel in 2020 een factor 10 onder die van de EU.
Frequentieveiling[bewerken | brontekst bewerken]
Via veilingen worden de vergunningen voor het gebruik van frequenties verdeeld. De Europese Unie heeft in de Telecomcode wettelijk bepaald dat haar lidstaten uiterlijk eind 2020 de 3,5GHz-band vrij moeten hebben voor gebruik.
Nederland[bewerken | brontekst bewerken]
In Nederland was de spectrumveiling onder de telecomaanbieders van de 5G-frequenties van 700 en 1400 megahertz en de herveiling van de UMTS-frequentie 2100 megahertz aanvankelijk gepland voor eind 2019.[54] Eind 2021 of begin 2022 zal de veiling voor de 3,5GHz-frequentie plaatsvinden.[55] De veiling wordt gedaan door het Agentschap Telecom (AT) dat onderdeel is van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
De frequentieband van 700 megahertz was voorheen beschikbaar voor digitale televisie,[56] die van 1400 voor Defensie en wetenschappelijk onderzoek,[57] en die van 2100 voor 3G.[56] Om bij de veiling in aanmerking te komen voor een licentie geldt als eis dat de providers een landelijke dekking moeten garanderen van 98%. De Rijksoverheid heeft hiertoe het Actieplan Digitale Connectiviteit opgesteld.[58] Het kabinet-Rutte III heeft onder de noemer Nederland Digitaal de ambitie om Nederland binnen Europa voorop te laten lopen met de digitale infrastructuur.[58] Sinds 1 oktober 2018 worden volgens de Europese regelgeving vaste telecomnetwerken opengesteld voor andere aanbieders om concurrentie te bevorderen,[59] deze open netwerktoegang betreft in Nederland de vaste netwerken van KPN (3,5 miljoen vaste internet- en tv-abonnees[60]) en VodafoneZiggo (3,9 miljoen kabelabonnees[60]).[61] KPN moest eerder al haar netwerk openstellen. De organisatie die in Nederland daar toezicht op houdt is de Autoriteit Consument en Markt.[59] Volgens dezelfde Europese regelgeving zal voor de vergunningen een minimumduur van twintig jaar gelden.[59]
Eind juni 2020 veilt het Agentschap Telecom via een elektronisch veilingsysteem als eerste de toegang tot de 700-MHz-band – die nodig is voor een landelijk dekkend 5G-netwerk – de 1400- en 2100-MHz-band.[62] De veiling gebeurt in twee fasen: eerst de biedingen voor de verdeling van de 26 kavels en daarna de biedingen voor de toewijzing voor de voorkeursfrequentie op de spectrumband. Deelnemers aan de veiling zijn KPN, T-Mobile en VodafoneZiggo.[63] De veiling heeft 1,23 miljard euro opgeleverd.[64] Naast de biedingen op de belangrijkste frequentieband van 700 MHz is er ook geboden op de andere banden. KPN betaalde in totaal 416 miljoen euro, Vodafone 407 miljoen en T-Mobile 400 miljoen. Iedere provider heeft een even groot stuk in handen van de 700 MHz-frequentieband waarvoor de providers elk evenveel betaalden.[65]
Vrije ruimte[bewerken | brontekst bewerken]
Voor Nederland komt met de frequentieverdeling het gedeelte aan vrije ruimte in het frequentiespectrum onder druk te staan. Het vrije spectrum kan bijvoorbeeld worden gebruikt om consumentenapparatuur onderling te laten communiceren, zonder dat daarvoor dan een abonnement bij een provider benodigd is.[57]
België[bewerken | brontekst bewerken]
In België was aanvankelijk de spectrumveiling gepland voor in het voorjaar van 2019. Het betreft dan de frequentiebanden van 700, 1400 en 3600 megahertz voor voornamelijk het gebruik van 5G vanaf 2020, alsook frequentiebanden voor het 4G-netwerk waarvan de huidige licenties in maart 2021 verlopen, te weten de 900, 1800 en 2600 megahertz-frequentiebanden.[66] Bij de veiling van 5G is ruimte voor een vierde telecomaanbieder.[67] De veiling wordt gedaan door het Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie (BIPT).
De inkomsten van de veiling in België worden geschat op 680 miljoen euro,[67] waarbij het grootste deel van de inkomsten uit de verlenging komt van de bandbreedtes voor de bestaande 3G- en 4G-netwerken.[68] Bij eerdere veilingen was de inkomstenverdeling 80 procent voor de federale overheid en 20 procent voor de deelstaten. De veiling voor 5G heeft vertraging opgelopen doordat er geen overeenstemming is tussen de federale overheid en de deelstaten over een nieuwe verdeelsleutel.[67] De licenties om 5G te mogen aanbieden zullen in 2021 worden afgegeven.[69]
Twee Belgische telecombedrijven hadden voor de frequentieveiling al via band 42 op 3,5 GHz toegang tot 5G verworven. Het zijn het Waalse telecombedrijf Gridmax voor toegang tot het 5G-netwerk in enkele landelijke gebieden in Wallonië, en het Brugse telecombedrijf Citymesh voor toegang tot 5G aan de kust, in Brugge, Gent en Antwerpen en hun randgemeenten, en Brussel.[70] In 2017 wees de EU op het radiospectrum band 42 aan als voorkeursband voor het opzetten van een 5G-netwerk, terwijl in 2015 Citymesh daartoe al toegang had verworven met een aanvraag bij het BIPT. 5G werd daarmee echter niet meteen operationeel omdat de antennes nog aanpassingen behoeven.[71] Gridmax werd in 2020 overgenomen door de Europese IT integrator Cegeka.[72]
Gezondheidsfactoren[bewerken | brontekst bewerken]
Hoewel de aangekondigde introductie van 5G is aangegrepen door een groep wetenschappers om de Europese Commissie te waarschuwen voor gezondheidsrisico’s,[73] lijkt er vooralsnog geen reden te zijn om de gezondheidsrisico’s van 5G anders te beschouwen dan die van elektromagnetische velden die al langer gebruikt worden voor mobiele communicatie. Het Kennisplatform EMV stelt dat het nog niet duidelijk is of door 5G de blootstelling aan elektromagnetische velden toe zal nemen omdat 5G nog nergens op grote schaal geïntroduceerd is.[74]
Geen wetenschappelijk bewijs
Er is geen wetenschappelijk bewijs vastgesteld voor gezondheidsrisico’s bij 5G. Specifiek onderzoek naar 5G ontbreekt, maar het 5G-netwerk maakt ook gebruik van frequenties die eerder in bijvoorbeeld 3G en 4G zijn gebruikt, waar al meer over bekend is. Het zijn met name de hogere frequenties van 3,5 GHz en 26 GHz waar minder over bekend is omdat deze banden voor mobiel internet nieuw zijn.[75]
5G maakt, net zoals 4G en 3G, gebruik van elektromagnetische velden, specifiek radiofrequente velden (RF-velden). Sterke RF-velden kunnen het lichaam opwarmen, wat voor organen schadelijk kan zijn. Hoogfrequente signalen zijn ‘zwakker’ en hebben meer moeite om tot een lichaam door te dringen. De diepte waarin 5G-velden in het lichaam kunnen doordringen zijn bij de 700MHz-band 50 mm, bij de 3,5GHz-band 20 mm, en bij de 26GHz-band 1 mm.[75]
Rechterlijke uitspraak over uitrol in Nederland[bewerken | brontekst bewerken]
De stichting Stop5GNL heeft tegen de Nederlandse staat een kort geding aangespannen om verdere uitrol van 5G tegen te gaan. In mei 2020 wees de voorzieningenrechter de vorderingen in haar vonnis af.[76] Het is onduidelijk hoe de ontwikkeling zal zijn van 5G-systemen en de daardoor veroorzaakte veldsterktes. Het Agentschap Telecom blijft deze veldsterktes monitoren en de Staat zal ingrijpen als in de toekomst uit de metingen blijkt dat de door de International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) gestelde richtlijnen (zullen) worden overschreden. Bovendien zal de Staat ingrijpen als volgens nieuwere inzichten de blootstellingslimieten moeten worden aangepast, oftewel als er gezondheidsrisico’s blijken te zijn bij blootstelling aan elektromagnetische golven ónder de vastgestelde limieten. De uitrol is niet onomkeerbaar.[77] De stichting Stop5GNL gaat in hoger beroep.[78]
Activisme[bewerken | brontekst bewerken]
In 2020 werden brandstichtingen gepleegd onder telecommasten in Nederland (tientallen waaronder in Beesd[79], Liessel[80], Nuenen[81], Rijswijk (Gld.)[82] en [83], Dronten, Almere, Rotterdam, Groningen, Tilburg, Oudenbosch, Veldhoven), België (Pelt), Engeland (tientallen[84] brandstichtingen,[85] waaronder in Dagenham, Huddersfield, Birmingham, Liverpool)[86], Wales[87], Schotland[87], Ierland (Belfast, Letterkenny[85], Cork[88]), Italië (Bergamo, La Spezia[89], Maddaloni[90]), Kroatië (Bibinje[91]), Zweden[92] en op Cyprus. In Nederland is brand gesticht en is de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) ingeschakeld vanwege aanvallen op vitale infrastructuur.[81] Op sociale media worden complottheorieën over een verband tussen de coronapandemie van 2020 en 5G aangehaald.[93]
Veiligheid[bewerken | brontekst bewerken]
De Nederlandse Rijksoverheid heeft een Nederlandse Cybersecurity Agenda (NCSA) opgesteld om dreigingen die uitgaan van de digitale wereld af te wenden.[94] Als bedreigingen worden bezien de dreiging van criminelen, economische en politieke spionage en digitale sabotage. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid stelt jaarlijks het actuele dreigingsbeeld op.[95]
Internationale betrekkingen[bewerken | brontekst bewerken]
Geopolitiek
Anders dan bij eerdere netwerken dringt het gebruik van 5G verder door in de maatschappij en levert het veel data op die veel vertellen over individuele personen. Met die big data kunnen bedrijven hun systemen meer toespitsen tot op individueel niveau. De implementatie van het 5G-netwerk heeft dan ook een geopolitieke omvang waarbij het gaat om veiligheid, democratie, economische macht en mensenrechten.[96]
Verenigde Staten versus China
Tussen de Verenigde Staten (en bondgenoten) en China heerst een internationale strijd om de markt voor het opzetten van 5G-netwerken. In 2015 heeft China met het strategische overheidsplan ‘Made in China 2025’ een ambitie neergezet om een voorname rol te spelen op het terrein van innovatie. Door het weren van grote Amerikaanse tech-bedrijven heeft het land de groei van bedrijven zoals Baidu, Alibaba en Tencent mogelijk gemaakt.[97] In 2018 verbood de Verenigde Staten op zijn beurt Amerikaanse bedrijven om gedurende zeven jaar producten te verkopen aan het Chinese telecommunicatiebedrijf ZTE, vanwege het verbreken van een afspraak en het illegaal leveren van goederen aan Iran.[98] De Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland weren routers, zendmasten, telefoons en andere producten van Huawei van hun markt vanwege een gecreëerd wantrouwen tegenover het Chinese bedrijf en verdenkingen van spionagemogelijkheden bij telecomprojecten.[99] De arrestatie van Huawei-topvrouw Meng Wanzhou door Canada op verzoek van de Verenigde Staten wordt ook in het licht van de onderlinge handelsstrijd omtrent de 5G-markt bezien. Het maakte van de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China een tech-oorlog.[97] Over en weer geven de landen negatieve reisadviezen voor elkaar.[99]
De Amerikaanse regering plaatste in 2019 Huawei en Hikvision op een zwarte lijst vanwege nationale veiligheid en leidde een internationale campagne om bondgenoten ervan te overtuigen Huawei uit te sluiten van hun 5G-netwerken.[100] In 2020 stelde de Amerikaanse regering dat het Chinese leger de techbedrijven Huawei en Hikvision (een producent van bewakingscamera’s) bezit dan wel er controle over heeft, en steun verstrekt aan andere Chinese bedrijven waaronder China Mobile Communications, China Telecommunications en ook vliegtuigbouwer Aviation Industry Corp of China – sancties kunnen hierdoor worden aangescherpt waardoor Amerikaanse bedrijven nog verder beperkt zijn om zaken met hen te doen. Zo kan bijvoorbeeld Huawei geen smartphones produceren met Google-diensten (Playservices) erop of met de Android-appwinkel Play Store.[100][101][102]
In 2020 gaf Groot-Brittannië ondanks druk vanuit de Verenigde Staten, in de week van de uittreding uit de EU,[103] groen licht aan Huawei om een pakket te leveren voor het 5G-netwerk van Groot-Brittannië.[104] De keuze voor Huawei werd hoofdzakelijk ingegeven door de goedkope levering.[103] De Verenigde Staten dreigt hierop met een informatiestop met het Verenigd Koninkrijk om het te laten afzien van het gebruik van de diensten van Huawei.[105]
In 2020 heeft voor België de Nationale Veiligheidsraad beslist dat voor de kern van het netwerk leveranciers met een hoog risicogehalte moeten worden uitgesloten. Daarbij wordt uitgegaan van een lijst zoals is opgesteld door de Europese Commissie; de Chinese bedrijven Huawei en ZTE staan daar niet bij name in vermeld.[69] Hiermee is de druk op EU-lidstaten verder toegenomen om niet langer zaken te doen met Huawei, vooral door toedoen van de Verenigde Staten.[106]
